Formatief handelen, of formatief evalueren, is meer dan alleen af en toe een toetsje afnemen om te zien hoe ver je leerlingen zijn en punten kunnen ingeven voor op het rapport. Het is een wisselwerking tussen leerkracht en leerling, waarbij er regelmatig wordt gekeken naar waar de leerling staat en wat de volgende stap moet zijn. Dit proces heeft veel voordelen die niet alleen de prestaties van leerlingen verbeteren, maar ook hun motivatie en betrokkenheid verhogen.
Het belang van formatief evalueren
1. Betere leerresultaten door gerichte ondersteuning
In plaats van pas aan het einde van een hoofdstuk of een thema te ontdekken dat een leerling iets niet goed heeft begrepen, geeft formatief handelen jou als leerkracht de kans om op tijd in te grijpen. Door regelmatig feedback te geven en te monitoren wat leerlingen wel of niet beheersen, kun je direct inspelen op hun leerbehoeften. Dit voorkomt dat leerlingen te ver achterop raken en zorgt ervoor dat ze beter voorbereid zijn op summatieve toetsen.
2. Het bevorderen van een groeimindset
Formatief evalueren richt zich op het leerproces en benadrukt dat fouten maken een normaal en waardevol onderdeel van leren is. Dit helpt leerlingen om een groeimindset te ontwikkelen: het idee dat ze hun capaciteiten kunnen verbeteren door hard te werken en doorzettingsvermogen te tonen. In plaats van zich alleen te focussen op cijfers of resultaten, leren leerlingen dat hun inspanningen ertoe doen en dat ze altijd kunnen groeien.
3. Meer betrokkenheid en eigenaarschap bij leerlingen
Doordat leerlingen door formatief handelen steeds weten waar ze staan en wat hun volgende stappen zijn, worden ze actiever betrokken bij hun eigen leerproces. Ze leren zelf doelen te stellen, hun voortgang te monitoren en verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leerroute. Dit creëert zelfbewuste leerlingen die weten wat ze moeten doen om vooruitgang te boeken en die trots zijn op hun groei.
4. Een beter leerklimaat in de klas
Formatief handelen draagt bij aan een positieve en ondersteunende leeromgeving. In plaats van dat het leerproces draait om toetsen en cijfers, komt de nadruk te liggen op ontwikkeling en verbetering. Leerlingen voelen zich veiliger om fouten te maken en te leren van feedback, waardoor de algemene sfeer in de klas opener en meer samenwerkend wordt.
5. Differentiatie op maat
Met formatieve evaluatie krijg je als leerkracht voortdurend inzicht in waar iedere leerling staat. Dit helpt bij het differentiëren van je lessen: je kunt sommige leerlingen extra ondersteuning bieden terwijl anderen al verder kunnen werken aan complexere taken. Dit betekent dat iedere leerling op zijn eigen niveau wordt uitgedaagd, waardoor ze zich beter kunnen ontwikkelen en groeien in hun eigen tempo.
lees ook: Een groeiportfolio inzetten voor een growth mindset
Tips om meteen aan de slag te gaan in je klas
Formatief evalueren is dus zoals eerder gezegd een krachtige manier om leerlingen te ondersteunen tijdens hun leerproces. Het gaat niet om toetsen aan het einde van een les, maar om onderweg te kijken hoe leerlingen leren en waar ze staan. Dylan Wiliam, expert in formatief evalueren, beschrijft vijf strategieën die leerkrachten hierbij helpen.
1. Duidelijke leerdoelen en succescriteria formuleren
–> Wat wil je dat je leerlingen leren en hoe weten ze wanneer ze succesvol zijn?
Voorbeeld/werkvorm: De ‘Ik Kan’-kaartjes
Geef aan het begin van de les iedere leerling een kaartje met daarop de doelen van de les in eenvoudige taal. Bijvoorbeeld: “Ik kan twee soorten breuken vergelijken.” Leerlingen kunnen aan het einde van de les hun kaartje invullen en aangeven of ze het doel hebben behaald. Dit helpt om inzicht te krijgen in hun eigen voortgang.
2. Effectieve vragen en activiteiten organiseren
–> Hoe weet je of leerlingen begrijpen wat je ze hebt geleerd?
Voorbeeld/werkvorm: De ‘Denk-Duo-Deel’ techniek
Stel een vraag aan de klas, bijvoorbeeld: “Wat is het verschil tussen een vulkaan en een berg?” Laat leerlingen eerst individueel nadenken, vervolgens met een maatje overleggen en daarna in duo’s hun antwoord delen met de klas. Dit geeft jou als leerkracht meteen inzicht in hun begrip en geeft de kinderen de kans om van elkaar te leren.
3. Feedback die leidt tot verbetering
–> Hoe geef je feedback die leerlingen helpt om vooruit te gaan?
Voorbeeld/werkvorm: De ‘Drie Sterren en een Wens’ methode
Bij het nakijken van schriftelijke opdrachten, geef je drie positieve punten (de sterren) en één tip om iets te verbeteren (de wens). Bijvoorbeeld: “Je hebt je zinnen goed gestructureerd, je gebruikte mooie woorden, en je hebt alles netjes opgeschreven. Mijn wens is dat je de volgende keer meer verschillende voegwoorden probeert te gebruiken.” Deze methode zorgt ervoor dat feedback altijd constructief en positief blijft.
4. Leerlingen als leermiddelen voor elkaar inzetten
–> Hoe kunnen leerlingen elkaar helpen om beter te worden?
Voorbeeld/werkvorm: Peer feedback rondjes
Laat leerlingen elkaars werk nakijken aan de hand van een vooraf besproken rubric. Dit kan bijvoorbeeld gaan over een tekening, een schrijfopdracht, of een wiskunde-oefening. Geef hen duidelijke vragen: “Wat heeft je klasgenoot goed gedaan? Wat zou nog beter kunnen?” Dit bevordert niet alleen het samenwerken, maar ook het kritisch denken.
5. Leerlingen eigenaar maken van hun eigen leren
–> Hoe zorg je ervoor dat leerlingen hun eigen leerproces beter begrijpen?
Voorbeeld/werkvorm: Zelfreflectie aan de hand van portfolio’s
Laat leerlingen regelmatig terugkijken op hun eigen werk en zelf bepalen waar ze trots op zijn of wat ze nog willen verbeteren. Dit kan bijvoorbeeld door het maken van een portfolio waarin ze per project of vak reflecteren op hun eigen vooruitgang. Hier kunnen ze werkstukken, foto’s of zelf ingesproken video’s in bewaren waarin ze uitleggen wat ze hebben geleerd.
Gratis werkvormen formatief evalueren
Ik maakte enkele kaartjes waarop werkvormen staan om formatief te handelen. Je kan ze gratis downloaden en gebruiken. Laat zeker weten via ONDERWIJSCOACHING.BE op Instagram hoe je het ervaren hebt.
Tip: Gebruik de kaartenset ‘5 minuten formatief’
Als leuke afsluiter of om ideetjes te vinden om in te zetten op formatief evalueren, kun je de kaartenset ‘5 minuten formatief’ van Onderwijs Maak Je Samen inzetten. Dit is een snelle, speelse manier om formatief evalueren in je les te verwerken. Elke keer speel je een ander spelletje of voer je een andere korte activiteit uit, die past bij een van de vijf strategieën. Denk aan ‘Wisselvragen’ of ‘Waar of niet waar?’ om het begrip van de lesstof te toetsen. Perfect voor een energieke en leerzame afsluiting van je les! Je krijgt een doosje met 40 werkvormen.
Je kan GRATIS de 41e werkvorm downloaden !
En ook GRATIS 3 werkvormen...
XOXO Nathalie
No Comments